لطف‌الله میثمی
چرایی 28 مرداد
اگر بخواهیم ماهیت کودتای 28
مرداد را بررسی کنیم، در ابتدا باید تعریفی از نهضت ملی و رهبری آن ارائه
داد تا مشخص شود که چرا کودتا اتفاق افتاد. به نظر می‌رسد نهضت ملی چهار
مولفه داشت؛ مولفه نخست این بود که دکتر مصدق عقیده داشت که نهضت ملی، که
بسیار فراگیر هم شد و تا قلب روستاها نیز نفوذ کرد، احیای قانون اساسی
انقلاب مشروطیت بود. در واقع، این قانون اساسی به بازی گرفته شده بود که
اوج آن در زمان رضاشاه بود. در زمان محمدرضاشاه نیز در سال 1328 مجلس
موسسانی تشکیل شد که اختیارات شاه را افزایش داد؛ از جمله حق انحلال مجلسین
شورای ملی و سنا و همچنین احاله تمام پرونده‌هایی که جرم سیاسی تلقی می‌شد
و باید در دادگستری بررسی می‌شد به دادگاه‌های نظامی که شاه فرمانده
نظامیان و این دادگا‌ه‌ها به حساب می‌آمد. در نتیجه، مصدق درصدد احیای
انقلاب مشروطیت و قانون اساسی آن بود.
دومین مولفه نهضت ملی، استیفای حقوق ایران از منابع زیرزمینی و جلوگیری از
تاراج این منابع به ویژه نفت بود. شرکت غاصب انگلیس هیچ‌گونه حسابی پس
نمی‌داد، حتی زمانی که مهندس بازرگان برای خلع ید می‌رفت، به رئیس این شرکت
گفت که به ما بگویید چه میزان و به چه قیمتی فروش نفت داشته‌اید که او حتی
حاضر به پاسخگویی در این زمینه نیز نبود. به هر ترتیب، این استیفا منجر به
قانون 9 ماده‌ای ملی شدن نفت و خلع ید از شرکت غاصب انگلیسی شد که خود این
رویداد بسیار فراگیر شد و منشأ الهامات عبد‌الناصر در مصر و عبدالکریم
قاسم در عراق شد و انقلاب‌های خاورمیانه همه موثر از مصدق بود.
مولفه سوم نهضت ملی، اصلاح قانون انتخابات بود. قانون انتخابات قدرت را در
اختیار استبداد قرار می‌داد؛ مصدق این قانون را به صورتی تنظیم کرد که
قدرتی که به دربار منتقل شده بود، به ملت و مجلس شورای ملی و مردم بازگردد.
چهارمین مولفه، به اقتصاد ملی ارتباط داشت. پس از ملی شدن صنعت نفت و خلع
ید شرکت انگلیسی، استعمار انگلیس و شرکت فراملیتی نفت بی.پی، تحریم‌های
بی‌رحمانه‌ای را به ایران تحمیل کردند که در سایه این تحریم‌ها ما یک ریال
درآمد نفت نداشتیم، علاوه بر اینکه هزینه‌های 60 هزار پرسنل شرکت نفت بر
دوش دولت منتخب ملی بود. با این همه، این دولت در برابر این تحریم‌های
بی‌رحمانه مقاومت کرد و مملکت ایران را به خودکفایی رساند به طوری‌که
صادرات ما از وارداتمان بیشتر شد و به یک اقتصاد متوازن دست یافتیم.
این الگو بسیاری از کمپانی‌های نفت و ابرقدرت‌ها را نگران کرد که اگر
کشورهای نفت‌خیز بتوانند بدون صادرات نفت به خودکفایی برسند، منافع
بادآورده آن‌ها به خطر خواهد افتاد و ضررهای هنگفتی خواهند دید. در نهایت،
استعمار انگلیس به کمک جمهوری‌خواهان آمریکایی به این نتیجه رسیدند که تمام
این مولفه‌ها با منافع آن‌ها در تضاد است و دست به دست هم دادند و این
کودتا را به راه انداختند که مکانیزم آن در کتاب‌های متعددی تشریح شده
است.
/قانون
