شهرداری باید پاسخگوی وضعیت «تئاتر شهر» باشد
«ای وای «تئاتر شهر»… راست می‌گویید، همین‌جا بود. ندیدمش؛ چی پرسیدید؟» این، واکنش زنی جوان در میان شلوغی یک روز نیمه‌سرد و ابری پاییزی بود. به قصد خرید به چهارراه ولیعصر آمده بود که اینها را در پاسخ به سوالم گفت. از او پرسیده بودم می‌دانید تئاتر شهر در چه وضعیتی است؟ در مقابل ایستگاه مترو ایستاده بودیم و پشت سرمان سایه‌بان پلکسی بدون طراحی مترو قرار داشت.398
پشت این حصار پلاستیکی، قلب 41 ساله تئاتر ایستاده و زوال تدریجی خود را به نظاره نشسته است. زن بار دیگر برمی‌گردد و با تاسف سری تکان می‌دهد و می‌گوید: «اینجا چقدر به هم ریخته است؟!»
این روزها اگر ساکن چهارراه ولیعصر هم نباشید، احتمالش هست که گذرتان به مهم‌ترین معبر پایتخت در تقاطع دو خیابان ولیعصر(عج) و خیابان انقلاب اسلامی بیفتد؛ خیابانی که علاوه بر مراکز تجاری با وجود نزدیکی به بزرگ‌ترین دانشگاه کشور یعنی دانشگاه تهران و دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد و وجود مراکزی چون تالار وحدت می‌توان آن را قلب فرهنگی شهر هم به شمار آورد. اما این روزها ضربان این قلب تپنده، لابه‌لای ساختوسازهای اطراف به شماره افتاده است. ساخت‌وسازهایی که انگار قرار نیست به پایان برسد و روز به روز به تعداد آنها افزوده می‌شود. بخش مهمی از این ساخت‌وسازها درست در ورودی محوطه مقابل تئاتر شهر صورت می‌گیرد. جایی که چند سال پیش برای ایستگاه مترو در نظر گرفته شده بود و با وجود اعتراض تئاتری‌ها و سازمان میراث فرهنگی که تئاتر شهر را ثبت ملی کرده است؛ نه‌تنها فقط در همین بخش خیابان ساخته شد، که برخلاف قولی که مسوولان قبلی قطار شهری داده بودند ایستگاه آن منظر بصری ساختمان تئاتر شهر را نیز مخدوش کرد. البته مسوولان مترو قصد داشتند هواکش مترو را هم که بدون طراحی بود در بخشی که برای اجرای تئاتر خیابانی در نظر گرفته شده بسازند که این‌بار شورای شهر تهران اجازه این کار را نداد. اما این تنها مشکل این روزهای این ساختمان نیست. از چند ماه پیش شهرداری تهران با هدف تسهیل ترافیک در این معبر مهم شهری اقدام به ساخت زیرگذر در این چهارراه کرد؛ زیرگذری که قراین موجود حاکی از به پایان‌رسیدن ساخت آن دارد. نکته قابل توجه در ساخت این زیرگذر علاوه بر آشفتگی این معبر شهری-که با توجه به حجم ساخت‌وساز طبیعی است- برهم‌ریختن توازن و تعادل در مقابل تئاتر شهر است. مسوولان شهرداری در ابتدای ساخت این گذرگاه شهری اعلام کرده بودند که قصد دارند بخشی را که از سمت تئاتر شهر خارج می‌شود بدون نمای بیرونی به بهره‌برداری برسانند و از آن‌جایی که ایستگاه مترو نیز منظر بصری تئاتر شهر را برهم زده ورودی آن را تخریب و به این زیرگذر متصل کنند. اما وضعیت این روزهای منطقه نشان می‌دهد که نه‌تنها شهرداری تصمیمی به اتصال این سازه به مترو ندارد که قصد دارد ورودی مجزا با طراحی بیرونی در اینجا بنا کند. در حال حاضر درست در بخش شمالی محوطه مقابل تئاتر شهر جایی که از سمت چهارراه به این محوطه وارد می‌شود، جایی که سه‌پایه تزیینی قرار دارد سازه‌ای فلزی نصب شده است و نشان از آن دارد که قرار است بقیه تکه‌های این ورودی نیز به زودی روی آن افزوده شود. ساخت این سازه باعث می‌شود تا منظر بصری این بنای ثبت‌شده در آثار ملی بار دیگر مخدوش شود و دیدش از غرب خیابان انقلاب اسلامی و جنوب و شمال ولیعصر کور شود. البته تئاتر شهر که این روزها بار دیگر در حال بازسازی است از مشکلات زیاد سازه‌ای رنج می‌برد، مشکلاتی که به گفته اتابک نادری رییس این مجموعه، آن را در آستانه یک فاجعه پیش برده است. این سازه در 10 سال اخیر با توجه به گذشت زمان و حجم ساختوسازهای اطراف و گذر مترو از زیر آن با مشکل مهم سازه‌ای روبه‌رو است و بخش‌هایی از آن نیز ترک خورده است.
میدانی که دیگر میدان نیست
علی سردار افخمی معمار طراح تئاتر شهر، این سازه را با توجه به مدوربودن صحنه تئاتر سنتی ایرانی به صورت مدور طراحی کرد. ساختمان یک استوانه است که دایره‌ای با قطر دو برابر آن زیرزمین آن را احاطه کرده است. همین مدل در خارج از ساختمان نیز رعایت شد و در محوطه بیرونی ساختمان دایره‌ای بر محور حوضی که در مرکز این محوطه بود طراحی شد. این حوض برای آن طراحی شد که در مناسبت‌های مختلف توسط الوارهایی پوشانده شود و برای اجرای نمایشهای سنتی ایرانی یا نمایشهای خیابانی مورد استفاده قرار گیرد. سردار افخمی با الگوی کلوسئوم‌های رومی جایگاه‌هایی برای تماشاگران طراحی کرد که تا پیش از استقرار قطار شهری در این منطقه در زمان اجراهای نمایشهای خیابانی تماشاگران می‌نشستند. در زمانی که اجرا نبود نیز عابران و دانشجویان رشته‌های مختلف روی سکوهای آن می‌نشستند. اما حالا مدتی است که کمتر خبری از دانشجویان در اینجا هست. چراکه این سکو نخستین بخشی بود که از ورودی تئاتر شهر کم شد. دو دختر جوان با کوله‌پشتی‌های بزرگ روی سکوی مقابل تئاتر شهر نشسته بودند. دانشجوی سال سوم تئاتر بودند. یکی از آنها از وقتی که تئاتر شهر را دیده بود همین وضعیت را داشت. اما آن یکی ظاهرا روزهای شادابی آن را دیده بود. گفت: «هر وقت که اینجا می‌آیم دلم می‌گیرد. آخر هر دانشجوی تئاتری به عشق اجرا در تئاتر شهر تمرین می‌کند. اما با وضعیتی که تئاتر شهر دارد فکر نمی‌کنم که وقتی به حدی برسیم که بتوانیم در تئاتر شهر اجرا کنیم دیگر این بنا وجود داشته باشد.» پیرمردی که آن سوتر از ما نشسته بود گفت در گذشته تئاتر بازی می‌کرده است. از کارگردانان شناخته‌شده‌ای نام برد که در تئاترهایشان بازی کرده بود. او از زمانی که اینجا کافه شهرداری بود هم یادش بود. از سالی که اینجا ساخته شد. می‌گفت: «در این سال‌ها اتفاق‌های زیادی برای این ساختمان افتاده. قبلا پشت ساختمان زمینی بود که تئاتری‌ها ماشین‌هایشان را پارک می‌کردند. حالا آن مسجد ساخته شده است. اینجا هم قبلا بزرگ‌تر بود حالا اینجا کوچک‌تر شده است.»
البته همه اینطور نگران تئاتر شهر نیستند. زنی میانسال که به همراه دخترش به خرید آمده فقط از به هم‌ریختگی خیابان می‌گوید. مردی که عجله دارد تا به سر کارش برسد، می‌گوید: «خانم همه شهر پر از ساختمان‌های بلند شده شما چسبیدید به این ساختمان قدیمی؟ خب خرابش می‌کنند یکی دیگه جایش می‌سازند. اینکه غریب نیست؟» اما غریب است. چراکه وجود چنین ساختمانی با این ویژگی‌های معماری باعث می‌شود مدیریت شهری به فکر حفظ و حراست از آن باشد. در شهرهای بزرگ دنیا وقتی ساختمانی شبیه این ساخته می‌شود سازه‌های شهری اطراف آن را متناسب با آن طراحی می‌کنند. اتفاقی که در ایران به دست فراموشی سپرده شده است.
تئاتر شهر روی میز شورای شهر
اما به جز تئاتری‌ها این روزها نمایندگان مردم پایتخت در شورای شهر هم پیگیر وضعیت تئاتر شهر هستند. عبدالحسین مختاباد هنرمندی که این روزها بر کرسی نمایندگی شورا نشسته می‌گوید شهرداری باید جلو ساختوسازهای بی‌رویه را در مقابل تئاتر شهر بگیرد. او در گفت‌وگو با «شرق» ضمن ابراز نگرانی از وضعیت این بنای فرهنگی می‌گوید: «باید دید که شهرداری با اجازه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان میراث فرهنگی ورودی زیرگذر را طراحی کرده است؟ اگر چنین هم باشد این نهادها باید در تصمیم خود بازبینی کنند و اجازه ساخت ورودی محسوس را به شهرداری ندهند.» به گفته مختاباد، ساختمان تئاتر شهر نه‌تنها یک بنای فرهنگی که از میراث باارزش شهر تهران است و نباید کاری کرد که از اعتبار آن کاسته شود. او از تدوین تذکر کتبی کمیسیون شورای اسلامی شهر تهران به شهرداری برای رسیدگی به وضعیت تئاتر شهر خبر داد و افزود: «ما در کمیسیون فرهنگی شورای شهر پیگیر تئاتر شهر هستیم و از شهردار تهران می‌خواهیم که به ساختوسازهای اطراف تئاتر شهر پایان دهد. در آینده نزدیک هم قرار است جلسه‌ای با شهردار تهران و مسوولان شهری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار کنیم و بخواهیم تا شهرداری علاوه بر پایان‌دادن به این ساخت‌وسازها در بازسازی تئاتر شهر کمک کند.» تئاتر شهر مهم‌ترین بنای تئاتری کشور است که 41 سال پیش به جای کافه شهرداری ساخته شد و در حال حاضر با چهار سالن فعال مرکز تئاتر حرفه‌ای است. اگر روزگاری با مشکلاتی روبه‌رو شود جریان تئاتر ضعیف و کم‌جان که به همت هنرمندانش پایدار مانده از کار می‌افتد. باید منتظر هفته‌های آینده ماند تا دید دور بدشانسی‌های تئاتر کشور و مهم‌ترین ساختمان آن تمام می‌شود و استوانه چهارراه ولیعصر بار دیگر به روی عابران می‌خندد؟
