پربازدیدها

۲۶ فروردین ۱۳۹۵ - ۱۴:۳۰

کد خبر: 17426

دیرینه‌شناسی جریان دلواپس

حسین عبداللهی

این طیف که تنها وجه افتراقشان با سلف تاریخی خود عدم خط گیری از بیگانگان است میدانند در صورت موفقیت این دولت در زمینه های اقتصادی در معادلات سیاسی کشور دست پایین را خواهند داشت.

حسین عبداللهی یادداشتی را برای سلام نو ارسال کرده که در ادامه می‌خوانید:

در دوره ای از تاریخ که مواجه با انقلاب صنعتی وگسترش سرمایه داری بود
کمپانی ها وسرمایه داران واشخاص حقیقی وحقوقی به دنبال سرمایه گذاری در
سرزمین های بیگانه و دوردست بودند.بدین منظور آنها به چهارگوشه جهان از
آفریقا گرفته تا آمریکای جنوبی وشمالی و استرالیا وهندوستان وخاورمیانه نظر
داشتند.اگر این مساله را یک روی سکه بگیریم روی دیگر آن عقب ماندگی جامعه
ایران آن زمان بود .در آن دوره ایرانیانی بودند که به فکرتوسعه وپیشرفت
کشوربودند .آنها آرزو داشتند که برای ترقی ایران بتوانند صنعت واحداث راه
آهن وکشیدن تلگراف وایجاد بندر وایجادراه وگاز وکشف معادن وذخائر طبیعی
وتاسیس دانشگاه را توسعه دهند.وبرای این کار باید از دانش و تجربه و سرمایه
اروپایی ها استفاده کنند.در تاریخ ایران میتوان کسانی را نام برد که با
مشاهده ترقی ممالک دیگر دلسوزانه دغدغه توسعه ایران را داشتند که میتوان از
عباس میرزا و امیرکبیر و میرزاحسین خان سپه سالار در این طیف نام برد.در
این مقاله میخواهم یک دوره تاریخی را که در آن تلاش برای توسعه شد ولی با
شکست مواجه شد را یاد آوری کنیم.امید است که بازبینی این دوره تاریخی از
تجربیات تلخ گذشته عبرت گرفته وبتوانیم از تکرار آن جلوگیری کنیم.

میرزاحسین خان مشیرالدوله(سپه سالار) یکی از صدراعظم های ناصرالدین شاه
بود.که مدتی را در عثمانی و اروپا بود.او وقتی وزیرمختار ایران در استانبول
بود با مشاهده پیشرفتهای عثمانی مرتبا شاه را در به کارگرفتن سرمایه های
فرنگی تشویق وتوصیه میکرد.تا با سرمایه های اروپایی بتوان از منابع مختلف
ثروت ملی ایران استفاده شود.ناصرالدین شاه که خود شیفته پیشرفت فرنگیها بود
تحت تاثیر توصیه های مکرر سپه سالار در 1864 م به وزرای مختار ایران در
لندن وپاریس دستور داد تا با سرمایه داران اروپایی برای بهره برداری از
منابع ثروت وارد مذاکره شوند.ناصرالدین شاه ابتدا میرزاحسین خان مشیرالدوله
را به وزارت عدلیه وجنگ منصوب وبه او لقب سپه سالار داد وسپس او را به
صدارت عظمی برگزید.سپه سالار در راستای اهدافش برای توسعه کشور از طریق جذب
سرمایه گذاری خارجی به وزیران مختار ایران دستور داد برای جذب سرمایه
گذاری خارجی با کمپانی ها وسرمایه داران اروپایی وارد مذاکره شوند.از دید
سپه سالارفقط از طریق انجام اقدامات اصلاحی و توسعه اقتصادی است که ایران
میتواند امیدوار باشدکه از استقلال خود علیه تهدید اروپا دفاع کند زیرا
دشمنان در جستجوی ممالک عقب مانده برای صید خود میباشند .

سرانجام محسن خان
معین الملک وزیر مختار ایران در لندن موفق شد تا با پیدا کردن (بارون جولیس
دو رویتر ) در مورد سرمایه گذاری او در ایران مذاکره کند.رویتر پس از
مذاکره موافقت خود را اعلام کرد و در این جهت مقرر گردید که نماینده خود را
برای انجام این منظور به ایران بفرستد.(ادوارد کوت) در اوایل سال 1872 م
وارد تهران شد وپیشنهادات رویتر را به میرزا حسین خان سپه سالار عرضه
کرد.سپه سالار از جانب ناصرالدین شاه دارای اختیار تام برای مذاکره بود و
سرانجام مذاکرات بین نماینده رویتر وصدراعظم ایران منجر به انعقاد
توافقنامه ای جهت سرمایه گذاری در ایران شد.بر اساس این توافقنامه قرار شد
که کشیدن راه آهن از بحر خزر تا خلیج فارس و دایر کردن تراموای شهری
وسرمایه گذاری جهت استخراج معادن و تاسیس آسیاب وتاسیس کارخانجات وساختن
راه وکشیدن خط تلگراف در سراسر ایران وایجاد اداره گمرکات از ابتدای مارس
1874 م توسط رویتر انجام شود.این توافقنامه در تاریخ 25 ژوئیه 1872م امضا
شد.

بعد از این توافقنامه ناصرالدین شاه قصد بازدید از ممالک پیشرفته اروپایی
نمود.او ابتدا سر راه خود در سن پطرزبورگ با تزارالکساندر دوم امپراطور
روسیه وپرنس گورچاکف صدر اعظم روسیه دیدار کرد.در این دیدار امپراطور روسیه
و صدر اعظم آن شدیدا نسبت به امضای این توافقنامه اظهار عدم رضایت
کردند.ناصرالدین شاه از ترس واکنش روسها به آنها قول داد که در اولین فرصت
اقدام به لغو این توافقنامه بکند.طبیعی بود که دولت روسیه نمیتوانست این
میزان عظیم از حضور یک سرمایه دار انگلیسی در ایران را تحمل کند.

اما پس از خروج ناصرالدین شاه از ایران وانتشار متن توافقنامه مخالفین و
دشمنان داخلی سپه سالار توافقنامه را بهانه قرارداده ضمن حمله به این
توافقنامه خواستار عزل وبرکناری سپه سالار از صدارت شدند.مخالفین سپه سالار
2 دسته بودند.دسته داخلی ودسته خارجی .دسته خارجی که همان دولت روس بود
نیاز به توضیح ندارد که چرا با سرمایه گذاری در ایران توسط رویتر مخالف بود
دسته دوم مخالفان داخلی که خود به دو گروه تقسیم میشدند 1-درباریان 2-علما
.رویهم رفته درباریان با اصول زمامداری سپه سالار مخالف بودند.شاهزادگان
در درجه اول وهمه ی درباریان منتفذ واکثر وزیران ومستوفیان در باطن دشمن
صدارت او بودند.خوی سیاسی شان با ماهیت این دولت تضاد عینی داشت.تضادی که
صرفا از منافع شخصی بر میخاست.به تعبیر دیگری هرکجا میان سود فردی و اعتقاد
اصولی به خیر عمومی تعارضی بود معمولا نفع خصوصی بود که پیروز میشد.این
واقعیت نشان میدهد که چرا هرکس که با فلسفه وجودی دولت سپه سالار مخالف بود
فاسد بود.اکثریت این مخالفان مسئولیت مدنی وآرمان ملی نداشتند.

در گروه دوم علمایی همچون حاج ملاعلی کنی وسیدصالح که از روحانیون مخالف
دولت سپه سالار بودند تجدد در کلیه شئون ورسوم مملکت را رخنه ای در استقلال
کشورمی پنداشتند.اصلاحات و قبول نوآوری های اروپایی را مضر ومخالف شریعت
وحتی کفر میدانستند.سیدصالح حتی تا بدانجا پیش رفت که صدراعظم را (واجب
القتل) اعلام کرده بود.

ناصرالدین شاه پس از بازگشت به ایران در 5 اکتبر 1873 م به محض ورود به
انزلی از شدت و وسعت مخالفت با توافقنامه مطلع گشت.عده ای از شاهزادگان و
رجال درباری به رهبری میرزا سعیدخان موتمن الملک وزیر امور خارجه و با
پشتیبانی محرمانه روس ها عریضه ای به شاه دادند و تقاضای برکناری سپه سالار
از صدارت ولغو توافقنامه را نمودند.ناصرالدین شاه از ترس روس ها وباتوجه
به فشار داخلی از جمله فشار درباریان و فشار علمای مخالف این توافقنامه
مجبور شد سپه سالار را از صدارت معزول کند. وهم راهی برای لغو توافقنامه
پیدا کند.او بدین منظور سپه سالار را به سمت وزارت خارجه منصوب وبه او
دستور جهت لغو توافقنامه و برقراری حسن روابط با روسیه داد.بدین ترتیب
توافقنامه به واسطه ی اعتراضات درباریان و علمای وقت ومخالفت شدید روس ها
در دسامبر 1873م ملغی گشت.واین چنین بود که ایران یکبار دیگر از قدم گذاشتن
در جاده رشد وتوسعه کشور بازماند.

امروزه همچون گذشته مساله توسعه یکی از دغدغه های مهم کشور است.پس ازپایان
دوره هشت ساله ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد شاهد سقوط تمام شاخص های
اقتصادی از جمله رشد اقتصادی 5- درصدی وتورم بالای 40 درصد وبیکاری بالای
20 درصد بودیم.اما پس از انتخابات 24 خرداد 92با تغییر مدیریت اجرایی کشور
وحضور افرادی که یکی از ویژگی های مهم آنان داشتن تفکر توسعه محور است.فرصت
دیگری برای بازگشت به جاده توسعه فراهم آمده است .پس از حضور آقای روحانی
اولین قدم جهت نیل به توسعه از میان برداشتن موانع بیرونی است.تحریم هایی
که سال هاست توسط غربی ها در جهت محدود سازی فعالیت های هسته ای در ایران
وضع شده است.البته بحث در مورد اینکه آیا فعالیت های هسته ای منجر به توسعه
یافتگی در ایران میشود یا خیر؟ وکشور هایی همچون کره شمالی که دارای
بالاترین دستاورد های در زمینه فعالیت های هسته ای هستند کشورهایی توسعه
یافته هستند یا نه در این مقال نمی گنجد. پس از پیشرفت ها در مورد
توافقنامه اخیر در ژنو کم کم حضور سرمایه گذاران خارجی در ایران حس
میشود.میتوان حضور هیئت های مختلف تجاری در ایران از جمله هیئت تجاری
فرانسه که شامل بزرگترین بخش های خصوصی فرانسه هستند رامثال زد .همچنین
گمانه زنی های نیز وجود دارد مبنی بر حضور سرمایه گذاران خودروساز آمریکایی
در صنعت خودروسازی ایران از جمله کمپانی های جنرال موتورز و فورد و
کرایسلر.که باز هم خبر از ورود ایران به جاده توسعه میدهد اما طبق معمول
تاریخ ایران این حرکت به سوی توسعه باز هم با موانع داخلی روبروست.

گروهی از جریانات افراطی وفرصت طلب که همیشه با تابلوهای مختلف درجریان
جامعه حضور پیدا میکنند و این روزها تحت عنوان ( دلواپسان ) از خود یاد
میکنند با شروع به کار دولت جدید که هرچند با دشواری های اقتصادی به ارث
رسیده از دولت قبل دغدغه هایی از جنس توسعه دارد هر روز تحت بهانه های
مختلف سعی در مانع تراشی در مسیر دولت جدید میکنند.کسانی که در هشت سال
گذشته باحمایت های بی دریغ وسکوت خود موجبات سقوط کشور به پرتگاه ها ی مهلک
را فراهم نمودند.پرتگاه هایی که افرادی آن را 4سال پیش پیش بینی
میکردند.این طیف که تنها وجه افتراقشان با سلف تاریخی خود عدم خط گیری از
بیگانگان است میدانند در صورت موفقیت این دولت در زمینه های اقتصادی در
معادلات سیاسی کشور دست پایین را خواهند داشت و به قول نشریه ای آلمانی با
روحانی دیگری روبرو میشوند از هیچ تلاشی برای شکست این مسیر که نقطه شروع
آن توافنامه ژنو است دریغ نمی کنند.این جمعیت اقلیت اما پرسروصدا ودارای
تریبون های فراوان حتی دولت روحانی را تهدید نموده که بیشتر از یک دوره
عمر نمیکند.آیا این گروه میتوانند با هیاهوی سیاسی و رسانه ای بالاترین
مقام سیاسی کشور را از حمایت از این دولت منصرف کرده و توافقنامه ژنو رابه
سرنوشت سایر توافقنامه ها دچار کنند؟ و سوال آخر آیا تاریخ باز هم تکرار
خواهد شد؟

نظرات بینندگان

انتشار یافته: ۳

در انتظار بررسی: ۰

غیر قابل انتشار: ۰